WAT WEET U VAN DE BIJBEL?

De bijbel is verzameling teksten waarin het verhaal
verteld wordt over mensen met hun goede en minder
goede kanten zoals die hun God hebben gezien en
 ervaren. Ze hebben Gods hand ervaren als helpend
en straffend in alles wat zij meegemaakt hadden.

Algemene informatie

Algemeen

Wist u dat de bijbel eigenlijk een hele bibliotheek is in één band? Dat het bestaat uit allerlei teksten uit de meest uiteenlopende tijden, geschreven door alle mogelijke mensen? Door de eeuwen heen zijn er wel honderden mensen betrokken geweest bij het schrijven van de Bijbel. En al die tijdperken en verschillende mensen hebben hun eigen stempel gedrukt op het verhaal van mensen zoals die hun God hebben gezien en ervaren.
Een bijbelgeleerde heeft eens de volgende vergelijking gemaakt. Stel je voor dat er ergens een bibliotheek is van Nederlandse letteren. Alle literatuur ooit in Nederland gepubliceerd is daar samengebracht. Stel je voor dat er een bom valt op die bibliotheek en het allermeeste van de collectie boeken en handschriften gaat verloren in een grote brand. De bibliothecaris gaat rond in de puinhopen en verzamelt allerlei restanten: stukjes van handschriften, nog leesbare pagina's uit diverse boeken, soms hele hoofdstukken, soms maar fragmenten. Hij sorteert alles wat hij heeft kunnen vinden, zet bij elkaar wat hij denkt bij elkaar te horen, waarbij de tijd van schrijven wel eens in het gedrang komt. Teksten die honderden jaren na elkaar geschreven zijn komen nu achter elkaar te staan.
Alle vergelijkingen gaan mank, zo ook deze, en tegelijk zit er veel in. In de bijbel vinden we allerlei teksten, vaak door elkaar, geschiedenis, liederen, gedichten, sagen, verslagen enz. Allemaal proberen ze ons iets te vertellen over God, zoals zij die gezien en ervaren hebben.

Wist u dat de Bijbel 73 boeken/teksten omvat, verdeeld over het Oude Testament (46) en het Nieuwe Testament (27)? Het woord Testament betekent hier: verbond. Men spreekt tegenwoordig ook wel van het eerste en tweede Verbond. Het eerste Verbond omvat alle teksten die opgeschreven zijn voor de komst van Jezus Christus, ze vertellen ons het verhaal van het joodse volk zoals die hun God hebben gezien en ervaren. Het hoogtepunt is het verbond dat God met zijn volk sloot op de berg Sinaï. Dit stuk bijbel hebben de christenen gemeen met de joden. Het tweede verbond omvat teksten uit de eerste eeuw na Christus, ze vertellen ons over Jezus, over zijn visie op God, over zijn blijde boodschap. In Jezus sloot God een nieuw en altijddurend Verbond met alle mensen.

Wist u dat de protestanten dezelfde bijbel hebben als de katholieken, dat alleen de vertaling hier en daar iets verschilt en dat de protestanten enkele boeken/teksten niet als bijbels erkennen? Hun bijbel is dus iets dunner dan de onze.

Wist u dat de bijbel oorspronkelijk geschreven is in verschillende talen? De meeste teksten van het Oude Testament zijn in het Hebreeuws geschreven, enkele latere teksten in het Aramees. Dat is ook de taal die Jezus zelf gesproken heeft. De teksten van het Nieuwe Testament zijn in het Grieks geschreven.

Wist u dat vele teksten al heel lang mondeling werden doorverteld voordat ze opgeschreven werden? Er hebben ook verschillende geschriften naast elkaar bestaan die later tot een geheel zijn geredigeerd. De bijbelgeleerde kan de sporen ervan heel goed terugvinden.
Wist u dat in die tijd alles met de hand geschreven moest worden en overgeschreven? Daarom is het ook niet zo vreemd dat er allerlei kleinere en grotere verschillen in de diverse boeken te vinden zijn. En ook vertalers maakten nog wel eens fouten.

Wist u dat de bijbel met al zijn verhalen geen ooggetuige verslag is en ook geen geschiedenisboek, zoals wij die althans kennen? Toch geeft de bijbel een stuk godsdienstige geschiedenis weer van het joodse volk, waarin een hele ontwikkeling van hun geloof in de ene God naar voren komt.

Wist u dat de Bijbel Gods woord weergeeft? Zo werd het vroeger althans altijd gezegd. Dat betekent echter niet dat God alle teksten heeft voorgezegd of gesouffleerd aan de verschillende schrijvers.
Tegenwoordig zeggen we liever: de bijbel is het boek waarin mensen over en tot God spreken. Het weerspiegelt hun geloof in hun God, een geloof dat in de loop der eeuwen grote ontwikkelingen doormaakt en steeds weer gezuiverd wordt van 'heidense' elementen. De bijbel is geïnspireerd, d.w.z. het komt van God, werd er in het verleden gezegd. Ik zou liever zeggen: de bijbel is een heel inspirerend boek, ook voor ons, vanwege zijn rijkdom aan gedachten over God en zijn plaats in de mensengemeenschap.

Wist u dat de bijbel ook een heel moeilijk boek is? Dat komt omdat het uit een heel andere tijd en wereld komt dan de onze. Daarom kun je vele teksten echt niet letterlijk verstaan en zo toepassen op onze tijd. Om de verschillende teksten echt te begrijpen moet je ook weet hebben van de culturele en lokale achtergronden ervan. Je kunt de bijbel niet vergelijken met hedendaagse geschiedenisboeken en ook niet met theologieboeken. De bijbel heeft niet de bedoeling om allerlei feiten precies te beschrijven maar de bijbelse verhalen dienen wel om het geloof in God weer te geven en te verdiepen.

Wist U dat de plaatselijke cultuur en volksaard de diverse verhalen sterk gekleurd hebben en ook het beeld van God, dat in die verhalen naar voren komt? Juist als in de tegenwoordige tijd ging het toen hard tegen hard en een mensenleven was niet veel waard. Het principe "oog om oog en tand om tand"  hoorde bij het gewone leefpatroon. In de bijbelverhalen vind je de wraakgedachte regelmatig terug. En ook de God van de Israëlieten is er niet vrij van, ook al wordt hij ook een barmhartige god genoemd. In zijn naam zijn heel wat mensen vermoord.

Wist u dat de bijbel ontstaan is in een samenleving waarin de man een dominante positie had en ook dat vind je overal terug in de diverse verhalen, ook al zijn er nu en dan vrouwen die een belangrijke rol spelen. Die mannencultuur vind je nog steeds in het midden oosten, ook in de grote godsdiensten als het jodendom, de islam en zeker ook in de katholieke kerk. Daarom werd God uiteraard ook gezien als een man en krijgen de vrouwen geen kans op kerkelijke functies.

Het Oude Testament

Wist u (nog) dat het Oude testament uit 46 boeken/geschriften bestaat? Meestal verdeelt men deze boeken in vier delen of groepen.
Het eerste deel bestaat uit de "Vijf Boeken van Mozes", ook wel pentateuch genoemd (= de 5 rollen). In de joodse traditie heet het de Tora. Hieronder vallen: Genesis, Exodus, Numeri, Leviticus en Deuteronomium.
Het tweede deel zijn de zogenaamde "Historische Boeken", te weten: Jozua, Rechters, Ruth, Samuël en Koningen. De joodse traditie geeft aan deze groep de verzamelnaam ‘vroege profeten’, verwijzend naar de profeten Samuël, Natan, Elia en Elisa die in deze boeken een belangrijke rol spelen.
Het derde deel bevat de "Wijsheidsboeken" (ook wel Poëtische Boeken genoemd): Job, Prediker, Spreuken, Wijsheid van Salomo, Wijsheid van Jezus Sirach, de Psalmen. Bij dit derde deel horen ook enkele boeken met een ander karakter, nl. Judit, Ester en Makkabeeën.
Het vierde deel wordt gevormd door de "Profetische Boeken", waaronder de grootste zijn: Jesaja, Jeremia en Klaagliederen. Verder zijn er nog een heleboel kleinere profeten.

Wist u dat het Oude Testament, dus de bijbelboeken over de tijd vóór Jezus, voor een heel groot deel overeenstemt met de bijbel van de joden , Tenach geheten in het Hebreeuws. Van oudsher zijn er vertalingen gemaakt van die boeken. De oudste vertaling is afkomstig van Joden in Egypte vanaf de derde eeuw vóór Christus. De joodse gemeenschap daar stond onder sterke invloed van de Griekse beschaving en taal. Toen dat Grieks de omgangstaal geworden was, kon men het Hebreeuws van de Tenach niet meer lezen. Daarom werd er een Griekse vertaling gemaakt, bekend onder de naam Septuagint. De lijst van boeken hierin opgenomen was wat langer dan de oorspronkelijke Hebreeuwse versie. Daarnaast waren er ook Aramese vertalingen. Aramees was de taal die in Jezus’ tijd gesproken werd in Israël. Veel later in de tweede eeuw na Christus, kwam er ook een Latijnse vertaling, de Vulgata geheten.

Wist u dat van geen enkel geschrift van het Oude Testament het origineel bewaard is gebleven. Alle teksten zijn kopiën en vertalingen. Vroeger waren de meeste vertalingen van de Nederlandse bijbel gebaseerd op de oude Latijnse en Griekse vertalingen, later greep men meer terug op de traditionele Hebreeuwse teksten zoals die overgeleverd zijn. De protestanten deden dat als eersten, later volgden ook de katholieke bijbelgeleerden. U weet wellicht nog hoe er vroeger sprake was van Noé, en Isaias, nu is het Noach en Jesaja, om maar een voorbeeld te noemen.

Een van de problemen bij het vertalen van het Oude Testament is de godsnaam. In het Hebreeuws wordt God aangeduid met vier medeklinkers: JHWH. Deze naam (Jahweh) was zo heilig dat die niet uitgesproken mocht worden. Daarom werden die vier medeklinkers meestal voorzien van de klinkers van het woord Heer (= adonai). Latere christelijke lezers, onbekend met dit fenomeen spraken het woord abusievelijk uit als Jehovah. De nieuwste bijbelvertaling gebruikt het woord HEER.

Wist u (nog) dat de bijbel een lange ontstaansgeschiedenis kent, verspreid over vele eeuwen en vele plaatsen. Oude verhalen, wellicht eeuwenlang alleen maar mondeling overgeleverd, werden opgeschreven en wat aangepast zodat zij in een groter kader pasten. Soms zijn de naden tussen de verschillende verhalen en bronnen nog goed te herkennen (voor de bijbelgeleerden althans) in de verschillen van taal en stijl. Eenzelfde verhaal kan elementen van verschillende afkomst samenvoegen.

Het Nieuwe Testament

Wist u dat de 27 geschriften van het Nieuwe Testament onderling heel erg verschillen, in omvang, in literaire vorm en inhoud maar dat ze allemaal hun ontstaan te danken hebben aan een gemeenschappelijke inspiratiebron: het geloof in Jezus als Gods messias. De term 'Nieuwe Testament' kwam pas tegen het einde van de tweede eeuw in gebruik, toen de christenen aan bepaalde geschriften uit hun eigen kring hetzelfde gezag en dezelfde waarde gingen toekennen als aan de heilige boeken die zij hadden overgenomen van het jodendom. Die laatste geschriften ging men van toen af aanduiden als het Oude Testament.

Wist U dat van geen enkel geschrift van het Nieuwe Testament het origineel bewaard is gebleven? De huidige Griekse tekst is het resultaat van een wetenschappelijke reconstructie op basis van de beschikbare handschriften. Er zijn meer dan 5000 handschriften bekend van het Nieuwe Testament in zijn geheel of van onderdelen ervan. Wist u dat al die geschriften op tal van plaatsen van elkaar afwijkende lezingen te zien geven? Vaak gaat het om kleine verschillen die geen verstrekkende gevolgen hebben voor de tekst of voor de interpretatie ervan. Door de veelheid van handschriften kan meestal wel de meest betrouwbare tekst vastgesteld worden. Soms is het echter niet zo duidelijk welke tekstvariant de voorkeur moet hebben. Wist u dat 4 teksten van het Nieuwe Testament de vorm hebben van een evangelie, en dat het merendeel van de geschriften de vorm heeft van een brief?

Wist u dat het woord evangelie "de goede boodschap" betekent? Wij zijn gewend te praten over de evangeliën, maar in het Nieuwe Testament wordt dit woord steeds in het enkelvoud gebruikt. Het heeft betrekking op Jezus' verkondiging dat het koninkrijk van God nabij was en op de door zijn volgelingen verkondigde goede boodschap dat Gods koninkrijk in het optreden van Jezus op een inspirerende manier gestalte kreeg. Paulus duidt zijn prediking vaak aan als "zijn evangelie'. Wist u dat deze boodschap vele jaren lang alleen mondeling werd doorgegeven? Geleidelijk aan werden er steeds meer teksten, gebruikt in de prediking, opgeschreven: uitspraken van Jezus, en dingen die hij gedaan had. En toen ging met ook voor die geschriften het woord evangeliën gebruiken, in het meervoud. Velen van die geschriften zijn verloren gegaan.

Wist u dat er vier evangeliën bewaard zijn gebleven? De traditie heeft die op naam gezet van Matteus, Marcus, Lucas en Johannes. De eerste drie vertonen zoveel overeenkomsten in stof, ordening en vorm dat men ze in vergelijkbare kolommen naast elkaar kan zetten. Zo'n overzicht wordt in het Grieks "synopsis" genoemd, vandaar dat men bij Matteus, Marcus en Lucas spreekt van de synoptische evangeliën of de synoptici. Het Johannes evangelie heeft een sterk afwijkend patroon. Wist u dat ook de geleerden niet precies weten hoe de vier ons bekende evangeliën ontstaan zijn? Heel waarschijnlijk is het evangelie van Marcus het oudste. Het zou kort na het jaar 70 geschreven zijn, waarschijnlijk in Rome.
Hoogstwaarschijnlijk hebben Matteus en Lucas deze tekst gekend en hebben ze er ook gebruik van gemaakt in hun eigen evangelie. Maar daarnaast hebben ze nog een andere bron gehad: namelijk een schriftelijke verzameling van uitspraken van Jezus. Deze collectie, die verloren is gegaan, hebben ze, ieder op hun eigen manier in hun boek verwerkt. Het vierde evangelie, dat van Johannes, heeft slechts enkele overeenkomsten met de eerste drie. Toch gaat ook dit geschrift terug op oude tradities, die ten dele ook in de andere evangeliën gebruikt zijn.

Wist u dat de bijbellezingen voor de weekendvieringen zijn verdeeld over een driejarige cyclus. Om de drie jaar komen dezelfde teksten dus weer terug. In het jaar A wordt gelezen uit het evangelie volgens Matteüs, in het jaar B uit Marcus en in het jaar C uit Lucas. Het evangelie van Johannes komt in alle drie de jaren voor, m.n. op een aantal zondagen rond Kerstmis en Pasen.